Engellilik: Tanımı, Türleri ve Toplumsal Etkileri
Giriş
Engellilik, bireylerin fiziksel, zihinsel, duyusal veya gelişimsel yeteneklerindeki sınırlamaları ifade eden çok yönlü bir kavramdır. Bu sınırlamalar, bireylerin günlük yaşam aktivitelerine katılmalarını ve toplumda tam olarak yer almalarını engelleyebilir. Engellilik, bireyleri, ailelerini ve toplumun tamamını etkileyen karmaşık bir konudur.
Engelliliğin Tanımı
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), engelliliği “bir kişinin uzun süreli bir fiziksel, zihinsel, entelektüel veya duyusal bozukluğa sahip olması ve bu bozukluğun çevresel faktörlerle etkileşime girerek toplumda kısıtlamalara yol açması” olarak tanımlar. Bu tanım, engelliliğin hem bireysel hem de toplumsal yönlerini vurgulamaktadır.
Engelliliğin Türleri
Engellilik, çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırmalar şunlardır:
- Fiziksel Engellilik: Kas-iskelet sistemi, hareketlilik veya koordinasyonla ilgili sınırlamaları içerir.
- Zihinsel Engellilik: Zihinsel işlevsellik, öğrenme ve sosyal becerilerle ilgili sınırlamaları içerir.
- Duyusal Engellilik: Görme, işitme, koku alma veya tat alma ile ilgili sınırlamaları içerir.
- Gelişimsel Engellilik: Beyin gelişimindeki farklılıklarla ilişkili sınırlamaları içerir.
- Gizli Engellilik: Fiziksel veya zihinsel sınırlamaların görünür olmadığı ancak günlük yaşam aktivitelerini etkileyebileceği durumları içerir.
Engelliliğin Toplumsal Etkileri
Engellilik, bireyler ve toplum üzerinde önemli sosyal etkilere sahiptir. Engelli kişiler, ayrımcılık, damgalama ve sosyal dışlanma gibi engellerle karşılaşabilirler. Bu engeller, eğitim, istihdam ve sosyal katılım fırsatlarına erişimlerini sınırlayabilir.
Engellilik ayrıca aileler üzerinde de önemli bir etkiye sahiptir. Engelli bir aile üyesine bakmak, duygusal ve finansal zorluklara yol açabilir. Aileler, bakım hizmetlerine erişim, eğitim ve destek konusunda zorluklarla karşılaşabilirler.
Toplum düzeyinde engellilik, sosyal uyum ve ekonomik büyüme üzerinde bir etkiye sahip olabilir. Engelli kişilerin işgücüne katılımı, ekonomik büyümeyi teşvik edebilir ve toplumun çeşitliliğini artırabilir. Ancak engelli kişilerin işgücüne katılımı önündeki engeller, ekonomik büyümeyi engelleyebilir ve sosyal uyumu bozabilir.
Engellilik Hakları
Engelli kişilerin haklarını korumak için uluslararası ve ulusal düzeyde çeşitli yasalar ve politikalar geliştirilmiştir. Bu yasalar ve politikalar, engelli kişilerin eğitim, istihdam, sağlık hizmetleri ve sosyal katılım gibi alanlarda ayrımcılıktan korunmasını amaçlamaktadır.
Önemli uluslararası sözleşmeler arasında Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (CRPD) ve Engelli Kişilerin Hakları Hakkında Avrupa Sözleşmesi (CEDAW) bulunmaktadır. Bu sözleşmeler, engelli kişilerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini tanımakta ve korumaktadır.
Engellilik ve Teknoloji
Teknolojik gelişmeler, engelli kişilerin yaşamlarını önemli ölçüde iyileştirmeye yardımcı olmuştur. Yardımcı teknolojiler, engelli kişilerin günlük yaşam aktivitelerine katılmalarını, iletişim kurmalarını ve bilgiye erişmelerini kolaylaştırabilir.
Örnekler arasında şunlar yer alır:
- Hareketlilik Yardımcıları: Tekerlekli sandalyeler, yürüteçler ve protezler
- İletişim Yardımcıları: Konuşma sentezleyicileri, işaret dili tercümanları ve alternatif iletişim sistemleri
- Görme Yardımcıları: Büyüteçler, ekran okuyucular ve sesli kitaplar
- İşitme Yardımcıları: İşitme cihazları, koklear implantlar ve kapalı yazılar
Faydalı Kaynaklar
- Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ): https://www.who.int/disabilities/en/
- Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (CRPD): https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html
- Engelli Kişilerin Hakları Hakkında Avrupa Sözleşmesi (CEDAW): https://www.coe.int/en/web/disability/european-disability-convention
- Ulusal Engellilik Enstitüsü (NIDILRR): https://www.nidilrr.org/
- Engellilik Hakları Eğitim ve Savunuculuk Merkezi (DREDF): https://dredf.org/